Bacak çarpıklığı, çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir ve özellikle çocuklarda sıkça karşılaşılan bir durumdur. Genellikle D vitamini eksikliği sonucu ortaya çıkan rikets hastalığı veya genetik sendromlar bu durumun temel sebeplerindendir. Bacak çarpıklığı iki ana formda görülür: Diz kapaklarının birbirine yakın olduğu ve X harfini andıran çarpıklığa genu valgum, diz kapaklarının birbirinden uzak olduğu ve O harfini andıran çarpıklığa ise genu varum denir.

Rikets, büyümekte olan çocukların iskelet sisteminde mineralizasyon yetersizliği sonucu oluşan, gelişme ve nöromüsküler fonksiyon bozuklukları ile karakterize bir hastalıktır. Bu hastalık, kalsiyum, magnezyum ve fosfat metabolizmalarının bozukluğu ile ilişkilidir.

Kemiğin mineralizasyonu için kalsiyum ve fosfora ihtiyaç vardır. D vitamini, bu minerallerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Besinlerden alınan D vitamini, güneş ışığı yardımıyla ciltte kolekalsiferole dönüşür. Karaciğerden salgılanan 25-hidroksilaz enzimi ile 25-OH-D'ye dönüşür. Daha sonra, 25-OH-D, böbrekten salgılanan 1-alfa hidroksilaz enzimi ile D vitamininin aktif formuna dönüşür.

Rikets, etyolojisine ve biyokimyasal bulgularına göre sınıflandırılabilir. Etyolojik sınıflandırma, nutrisyonel, absorbtif, renal ve metabolik rikets olarak yapılır. Biyokimyasal olarak ise kalsiyum eksikliği ve fosfor eksikliği olarak ayrılır. Ülkemizde nutrisyonel rikets önemli bir sorundur. Gebelerde ve doğurma çağındaki kadınların %80'inde nutrisyonel riketse bağlı D vitamini eksikliği görülür. Nutrisyonel rikets için risk faktörleri şunlardır:

Serum kalsiyum düzeyi azaldığında, kalsiyuma hassas reseptörler aracılığıyla hipofizden paratiroid hormonu (PTH) salgılanır. Paratiroid hormon etkisiyle böbrekteki 1-alfa hidroksilaz aktivitesi uyarılır ve sonuç olarak 1,25-dihidroksikolekalsiferol üretimi artar. Bu artış, bağırsaktan kalsiyum emilimini artırarak serum kalsiyum düzeyini normal tutmaya çalışır.

Paratiroid hormonunun bir diğer etkisi de kemik rezorbsiyonu sağlayarak kalsiyumu mobilize etmesidir. D vitamini yetersiz olduğunda, bağırsaklardan yeterli emilim sağlanamayacağı için kalsiyum kemiklerden alınmaya çalışılır ve bu durum kemik mineralizasyonunu bozar.

Sonuç olarak, nutrisyonel riketsin önlenmesi bir halk sağlığı sorunudur. Bebek ve çocuklar günde en az 20 dakika güneş ışığı almalıdır. Tüm bebeklere en az 1 yıl süreyle ve 3 yaş bitene kadar günde ortalama 400 IU D vitamini verilmelidir.